Bouwstof correct verwijderen – waarom is dat zo belangrijk?
Slecht zicht of onbruikbare arbeidsmiddelen zijn slechts enkele van de gevolgen van de toegenomen stofontwikkeling op de werkplek. Naast deze veiligheidsaspecten wordt het gezondheidsrisico van bouwstof vaak onderschat. De gevolgen variëren van irritatie en ontsteking van de luchtwegen tot chronische longziektes en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten of kanker. Professionele afzuiging en verwijdering van bouwstof kan effectief zorgen voor een stofveiligere omgeving.
Welke soorten bouwstof zijn er?
Om bouwstof veilig te verwijderen is het belangrijk om te weten met wat voor soort stof u te maken heeft. Zelfs ogenschijnlijk onschadelijk stof kan de gezondheid schaden of blijvende schade veroorzaken als de stofconcentratie in de lucht zeer hoog is. Ook bij het werken met brandbare materialen kan explosief stof ontstaan. Een indeling van stof op basis van zijn gevarenpotentieel hangt af van de korrelgrootte, de aard van het materiaal en de uiterlijke vorm.
Grof stof bestaat uit deeltjes met een diameter van minimaal 10 μm. Kleinere fijnstofdeeltjes met korrelgroottes van 10 μm tot 0,1 μm kunnen in de neus, keel en luchtpijp terechtkomen (inhaleerbaar stof). Ultrafijnstof is met een diameter van minder dan 0,1 μm zo fijn dat het ook de diepere luchtwegen en longblaasjes bereikt.
Afhankelijk van het materiaal zijn er onder andere deze verschillende soorten stof:
Houtstof
Bij de bewerking van zachthout, hardhout of multiplex ontstaan niet alleen spanen, maar ook fijn houtstof. Dit kan leiden tot ernstige belasting van de bronchiën, longen en neusslijmvliezen en is in sommige gevallen zelfs kankerverwekkend. Nog een gevaar: houtstof is brandbaar en explosief als het met lucht wordt gemengd.
Kwartsstof
Bij het werken met zandhoudende materialen zoals mortel, beton of tegels komt kwartsstof vrij, dat diep in de luchtwegen doordringt en blijvende schade aan de longfunctie kan veroorzaken. Bijzonder gevaarlijk zijn fijne vezeldeeltjes die in de longen vast komen te zitten. Dit kan leiden tot littekenvorming in het weefsel (longfibrose).
Asbeststof
Bijzondere voorzichtigheid is geboden bij de omgang met asbest, dat nog steeds in veel bestaande gebouwen voorkomt. Asbeststof wordt als kankerverwekkend geclassificeerd, omdat asbestvezels, naast asbestose (chronische ontstekingsziekte van de luchtwegen en longen), ook verantwoordelijk kunnen zijn voor een latere tumorvorming.
Toxisch stof
Giftig stof van lood, mangaan of cadmium kan niet alleen irritatie aan de luchtwegen of de huid veroorzaken, maar kan ook gevaarlijk stof bevatten dat kankerverwekkend is of interne organen zoals de lever, milt en nieren beschadigt. Het ontstaat bijvoorbeeld tijdens het lassen (lasrook).
Ontplofbaar stof
Een mengsel van stof en lucht kan exploderen als het stof uit brandbaar materiaal bestaat. Daartoe behoren steenkool, hout en meel, maar ook anorganische stoffen zoals magnesium en aluminium. Een vonk die bijvoorbeeld ontstaat bij het uittrekken van een stekker of het ontladen van statische elektriciteit kan al voldoende zijn als ontstekingsbron.
Wat betekenen de stofklassen L, M en H?
Afhankelijk van het gezondheidsrisico wordt bouwstof onderverdeeld in de klassen L, M en H. De stofklassen geven niet alleen informatie over hoe gevaarlijk het stof is, ze helpen u ook bij het kiezen van de juiste reinigingsapparatuur om bouwstof te verwijderen. Hoe groter het potentiële gezondheidsrisico van de stof is, des te lager moet de concentratie in de ruimtelucht zijn. De maximaal toegestane waarde is gebaseerd op een wettelijk vastgelegde werkplekgrenswaarde (AGW-waarde), die doorgaans wordt aangegeven in mg/m³. Dienovereenkomstig hoog zijn de eisen aan de filterprestaties en de doorlaatbaarheid van de apparaten waarmee gebruikers bouwstof opzuigen.
Stofzuigers uit de klasse L zijn geschikt voor het opzuigen van stof met een gematigd risico, zoals kalk- of gipsstof. Ze bieden voldoende filterprestaties en er zijn geen speciale voorschriften voor de verwijdering. Apparaten uit de klassen M en H worden gebruikt voor het opzuigen van middelgevaarlijk stof (bijv. houtstof) en stof dat zeer schadelijk is voor de gezondheid (bijv. asbeststof, loodstof). Bij deze zogenaamde veiligheidsstofzuigers gelden speciale eisen aan het ontwerp van de apparaten. Zo moet de luchtstroom worden gecontroleerd om te waarschuwen voor een verstopping van de filter. Ook moet een stofvrije verwijdering en afvoer worden gewaarborgd, bijvoorbeeld door filters met afsluitbare kunststof behuizingen.
Stofklasse
L
Maximale doorlaatfactor (permeabiliteitswaarde)
≤ 1,0 %
Geschikt voor
- Stof met AGW-waardes > 1 mg/m³
Gebruik voor
- Kalkstof
- Gipsstof
Stofklasse
M
Maximale doorlaatfactor (permeabiliteitswaarde)
< 0,1 %
Geschikt voor
- Stof met AGW-waardes ≥ 0,1 mg/m³
- Houtstof tot max. 1200 W/50 l
Gebruik voor
- Houtstof (beuk, eik)
- Lakstof
- Keramisch stof
- Stof van kunststoffen
Stofklasse
H
Maximale doorlaatfactor (permeabiliteitswaarde)
< 0,005 %
Geschikt voor
- Stof met AGW-waardes < 0,1 mg/m³
- kankerverwekkend stof
- ziekteverwekkend stof
Gebruik voor
- kankerverwekkend stof (lood, kolen, kobalt, nikkel, teer, koper, cadmium etc.)
- schimmels, bacteriën
- ziektekiemen
- formaldehyde
Stofklasse
Aanvullende eisen asbest
Maximale doorlaatfactor (permeabiliteitswaarde)
< 0,005 %
Geschikt voor
- asbesthoudend stof
Gebruik voor
- asbeststof uit warmteaccumulatoren of brandwerende wanden
Stofklasse
Ontplofbaar stof (ATEX-zone 22)
Maximale doorlaatfactor (permeabiliteitswaarde)
Zoals stofklasse L, M of H met aanvullende eisen
Geschikt voor
- stof van de stofexplosieklassen in zone 22
Gebruik voor
- papierstof
- meelstof
In welke sectoren en beroepen is er een verhoogd risico op blootstelling aan stof?
In de bouw-, landbouw-, bosbouw-, visserij- en productiesector worden werknemers vaak blootgesteld aan stof, rook, gassen of dampen.
Stofveilig werken en bouwstof verwijderen – praktisch advies
Of het nu op de bouwplaats, op de houtbewerkingsplaats of bij de metaalbewerking is: bij het snijden, zagen, slijpen of frezen ontstaat er een verhoogde stofvorming die voortdurend onder controle moet worden gehouden. Het goede nieuws: bouwstof kan effectief en veilig worden verwijderd. Het is daarbij belangrijk om de werkomgeving van begin tot eind grotendeels stofvrij te houden. Dit betekent dat het ontstaan van bouwstof zo veel mogelijk moet worden vermeden, en als het toch onstaat, dan mag het stof niet in de omgeving binnendringen. Aanvullende voorzorgsmaatregelen zoals het dragen van veiligheidskleding helpen de gezondheid van werknemers te beschermen.
Eerste stap: neem voorzorgsmaatregelen om stof te verminderen
1. Registreer de stofbelasting
Informeer naar de wettelijk vastgestelde grenswaarden voor verschillende soorten bouwstof en meet de stofbelasting in het bedrijf. Stofmetingen worden bijvoorbeeld uitgevoerd door beroepsverenigingen of erkende dienstverleners. Hierdoor kan precies worden bepaald welke maatregelen nodig zijn.
2. Gebruik stofarme materialen en processen
Het is de moeite waard om na te gaan of sterk stofveroorzakende materialen vervangen kunnen worden door minder stofveroorzakende materialen, bijvoorbeeld granulaat, bevochtigde grondstoffen of eindproducten zoals mortel. Minder stofveroorzakende processen zoals natte of vochtige verwerking kunnen alternatieven zijn die het overwegen waard zijn.
3. Maak trainingen en preventie mogelijk
Veel werknemers zijn zich niet bewust van de gevaren. Trainingen bieden uitkomst en bevorderen de juiste omgang met stof op de werkvloer. Ook preventief medisch onderzoek door bedrijfsartsen heeft een positief effect op de gezondheid van werknemers.
4. Organiseer processen
Als de werkplek zo is ingericht dat deze snel en grondig kan worden gereinigd, draagt dit bij aan een stofvrij klimaat. Hierdoor kunnen medewerkers makkelijker bouwstof regelmatig door afzuiging verwijderen. Afhankelijk van de branche zijn vaste schoonmaakschema’s, hygiëneregels en was- en douchevoorzieningen zinvol voor werknemers.
5. Draag veiligheidskleding
Bij het uitvoeren van stofintensieve activiteiten is het altijd noodzakelijk om persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen, in het bijzonder een ademhalingsmasker en veiligheidsbril. In het beste geval wordt veiligheidskleding gescheiden van werkkleding gewassen en bewaard.
Veiligheid op de bouwplaats
Elke werkplek brengt zijn eigen individuele gevaren met zich mee – zowel fysiek als psychisch. Maar arbeidsveiligheid speelt een zeer belangrijke rol op bouwplaatsen, omdat volgens de statistieken het risico op ongevallen hier bijna twee keer zo hoog is als op andere werkplekken. Bij de arbeidsveiligheid in de bouwsector hoort ook het juiste onderhoud en de daarmee samenhangende correcte reiniging van de werkplek.
6. Stofveilig opslaan en afvoeren
Stofveroorzakende materialen moeten worden opgeslagen in gesloten omgevingen zoals containers en silo's of in zakken. Afval kunt u het beste direct verwijderen, en indien mogelijk, in de buurt van een afzuiginstallatie.
7. Apparaten controleren en onderhouden
Om een constant stofarme werkomgeving te creëren, moeten apparaten regelmatig op hun zuig- en filterprestaties worden gecontroleerd. Afzuigsystemen in werkplaatsen, bedrijven of op bouwplaatsen moeten professioneel worden geïnstalleerd en regelmatig worden onderhouden.
Tweede stap: bouwstof door een consequente reiniging verwijderen
8. Werkplek stofzuigen
Bij het verwijderen van bouwstof is afzuiging het allerbelangrijkste. Om te voorkomen dat het opdwarrelt, zou het stof altijd direct moeten worden afgezogen, waar het ontstaat. Dit betekent dat de afzuiging zo dicht mogelijk bij de emissiebron wordt geplaatst in de richting van de stofverspreiding. Wanneer het directe opvangen bij de emissiebron niet mogelijk is (bijvoorbeeld bij het afbreken van tegelbekledingen), kunnen mobiele afzuigers, afzuigsystemen of luchtreinigers worden gebruikt.
Apparaten met afzuigkracht
Veel handgeleide machines voor zagen, slijpen of frezen kunnen direct op een afzuigsysteem worden aangesloten. Via een apparaataansluiting met automatische start wordt de afzuiging automatisch ingeschakeld zodra u het apparaat start.
Stofzuigers en filters voor verschillende stofklassen
Afhankelijk van de branche, het werkproces en de hoeveelheid stof zijn stofzuigers (bijv. nat-/droogzuigers, bouwstofzuigers) van de klassen M en H, evenals explosieveilige stofzuigers van zone 22 voor het opzuigen geschikt, die worden gekenmerkt door verschillende zuigkracht- en filterprestaties.
Voor apparaten waarmee asbeststof wordt opgezogen, moet aan aanvullende technische eisen worden voldaan (stofklasse H plus aanvullende goedkeuring voor asbest). Ook bij het werken met ontplofbaar bouwstof moeten stofzuigers aan de wettelijke normen voldoen. Denk hierbij aan de ATEX-certificering en de classificatie van de apparaten voor verschillende gevarenzones (zones 20-22).
De taak van de filter is om de fijne stofdeeltjes op te vangen en te voorkomen dat ze terug in de omgevingslucht terechtkomen. Het is bijzonder gebruiksvriendelijk als de filter in een eigen behuizing is ondergebracht. Daardoor is de vervanging zonder direct contact met het vuil mogelijk.
Vaak wordt gebruik gemaakt van plat gevouwen filters, die in een zeer kleine ruimte een relatief groot filteroppervlak huisvesten. Plat gevouwen filters zijn meestal gemaakt van nano-gecoat papier of kunststoffen zoals PES (polyethersulfon). Vergeleken met papieren filters zijn PES-filters robuuster en vooral beter bestand tegen vochtig vuil en vloeistoffen. Bij stofzuigers uit de H-klasse zijn de filters meestal gemaakt van glasvezelmaterialen, die echter niet wasbaar zijn. Dit probleem wordt bij de nieuwe H-klasse veiligheidsstofzuigers opgelost door gebruik te maken van de kunststof PTFE (polytetrafluorethyleen). De PTFE-filter is wasbaar en kan ook met luchtstoten worden gereinigd. Ook het afvoeren ervan is eenvoudiger. In plaats van een voorgeschreven veiligheidsfilterset voor het stofvrij afvoeren van PTFE-filters, volstaat in de meeste gevallen (met uitzondering van bijvoorbeeld asbest) een speciaal goedgekeurde, stofdichte PE-afvoerzak, die veel gemakkelijker te hanteren is.
Als er veel stof aanwezig is, bestaat het risico dat de filter verstopt raakt en de zuigkracht afneemt. Daarom zijn veiligheidsstofzuigers uitgerust met filterreinigingssystemen, die verstopping van de filter voorkomen en ervoor zorgen dat grote hoeveelheden fijn stof kunnen worden opgezogen, zonder werkonderbrekingen of verlies aan zuigkracht.
9. Vloeren reinigen
Als het stof eenmaal op de grond ligt, mag het niet meer opstuiven. Om dit bouwstof te verwijderen, zijn naast stofzuigers, ook de juiste veeg- en veegzuigmachines geschikt voor de vloer, die zorgen voor een stofvrije omgeving. Als er 's nachts bouwstof op de vloer neerdaalt, is het aan te raden om de vloer al 's ochtends voor het begin van de werkzaamheden te reinigen.
Handveegmachines zijn geschikt voor het reinigen van kleinere oppervlakken, voor grotere oppervlakken worden handgeleide veegmachines met aandrijving aanbevolen. Zeer grote oppervlakken kunnen met zitveegmachines in korte tijd en zonder al te veel inspanning worden gereinigd. Het soort borstelharen heeft een beslissende invloed op het veegresultaat. Machines met een zachte hoofdveegrol, waarvan de borstelharen zeer fijn en dicht zijn, bieden de best mogelijke opname van fijn stof. Ze zijn bijzonder geschikt voor het verwijderen van bouwstof van gladde binnenvloeren.
Effectieve filtersystemen zorgen ook bij veegzuigmachines voor schone afvoerlucht, waardoor secundaire vervuiling van de omgeving wordt voorkomen. Het door de borstel opstuivende stof wordt door een zuigturbine afgezogen en in een daarvoor bestemd filter – afhankelijk van de toepassing van papier, polyester of vliesmateriaal – gedeponeerd. Voor ononderbroken werken en een lange levensduur van de filters moet, afhankelijk van de hoeveelheid stof, de filterreiniging handmatig of automatisch (mits voorhanden) worden uitgevoerd.
Tip – markeringen helpen:
Markeringen op de vloer kunnen helpen bij het inschatten van de hoeveelheid stofophoping en dienen als indicatie of onmiddellijke reiniging noodzakelijk is.
10. Belangrijk: niet met perslucht schoonblazen
Machines, gereedschap of kleding schoonblazen met perslucht is handig en hierdoor is het stof korte tijd niet meer te zien. Maar het is er nog wel! Door het schoonblazen komt het stof in de lucht terecht en heeft het een tegenovergesteld effect. Om deze reden moet ook droog vegen met een bezem worden vermeden.
Afzuiging van houtspanen
Zagen, boren, schuren: bij de ver- en bewerking van hout komen niet alleen spanen vrij, maar ook fijn houtstof. Dit laatste kan tot aantasting van de luchtwegen en de huid of tot allergieën leiden en in het ergste geval kanker veroorzaken. Bovendien bestaat het risico dat houtstof met lucht een explosief mengsel vormt. Om grotendeels stofvrij en risicovrij te kunnen werken, moet te allen tijde voor de professionele afzuiging van houtspanen en houtstof worden gezorgd. Hiervoor worden industriële stofzuigers en stofafzuigers gebruikt, waarvan vooral de filterprestaties moeten zijn afgestemd op het betreffende toepassingsgebied.
Asbest verwijderen
In de bouwsector werden tientallen jaren lang tonnen aan asbest gebruikt. Al sinds het begin van de jaren negentig is de productie, de verkoop en het gebruik voor woningbouw in Duitsland en Zwitserland verboden vanwege zijn kankerverwekkende eigenschappen, en soortgelijke voorschriften zijn vervolgens in veel landen van kracht geworden. In Nederland is het verhandelen en toepassen van asbest sinds 1994 verboden. Toch zorgt de gevaarlijke stof vandaag de dag nog steeds voor uitdagingen voor gespecialiseerde bedrijven, omdat asbesthoudend materiaal vaak wordt ontdekt tijdens renovatie- of sloopwerkzaamheden aan oude gebouwen. Hoe asbest verwijderd kan worden en welke veiligheidsmaatregelen moeten worden getroffen, leest u hier.
Metaalspanen handmatig opzuigen
Overal waar metaal wordt bewerkt, onstaan spanen – zowel bij de geautomatiseerde productie in de auto-industrie als op werkplekken voor handmatige metaalbewerking of in CNC-bewerkingscentra. De grove metaalspanen kunnen op den duur zorgen vor schade aan de dure productiemachines of tot een ontoereikende productkwaliteit leiden. In combinatie met resten van koelvloeistof bestaat het risico op gladde vloeren. Om de arbeidsveiligheid te verhogen en de waarde van de productie-infrastructuur te behouden, wordt aanbevolen om regelmatig metaalspanen uit de werkomgeving op te zuigen. Het gebruikte stofzuiger- of afzuigsysteem moet geschikt zijn voor metaalstof en, afhankelijk van de toepassing, beschikken over de juiste apparatuur en vooral over de juiste toebehoren om een snelle en grondige reiniging mogelijk te maken.
Alles op een correcte en legale manier doen en bouwstof conform de wettelijke voorschriften verwijderen
In de meeste gevallen is de maximale stofbelasting op de werkplek wettelijk geregeld, waarbij de geldende regelgeving van land tot land verschilt. Om ervoor te zorgen dat de gespecificeerde grenswaarde voor de concentratie bouwstof in de lucht niet wordt overschreden, moeten stofzuigers en filtersystemen afhankelijk van het soort stof en de stofdichtheid aan de relevante eisen voldoen. Een zorgvuldige controle van de geldende regels voor het betreffende toepassingsgebied is daarom een belangrijke voorwaarde voor het creëren van een stofdichte en gezonde werkomgeving.
Geschikte producten voor uw toepassingsgebied
Veiligheidszuigers
Plat gevouwen filters nat-/droogzuigers
Handgeleide veeg-/veegzuigmachines
Zitveeg-/zuigmachines
