HANDMATIG OPZUIGEN VAN HOUTSPANEN EN HOUTSTOF
Zagen, boren, schuren: bij de ver- en bewerking van hout komen niet alleen spanen vrij, maar ook fijn houtstof. Dit laatste kan tot aantasting van de luchtwegen en de huid of tot allergieën leiden en in het ergste geval kanker veroorzaken. Bovendien bestaat het risico dat houtstof met lucht een explosief mengsel vormt. Om grotendeels stofvrij en risicovrij te kunnen werken, moet te allen tijde voor de professionele afzuiging van houtspanen en houtstof worden gezorgd. Hiervoor worden industriële stofzuigers en stofafzuigers gebruikt, waarvan vooral de filterprestaties moeten zijn afgestemd op het betreffende toepassingsgebied.
Waarom moet houtstof worden verwijderd?
Gevaren voor de gezondheid
Terwijl houtspanen en grove stofdeeltjes op de grond vallen en zich daar ophopen, verspreidt fijn houtstof zich in de lucht en komt via de luchtwegen het lichaam binnen. De kleinste deeltjesfractie bereikt zelfs de longblaasjes (inadembaar stof). De stofsituatie voor werknemers in een houtzagerij met grove snippers kan daarom minder gevaarlijk zijn dan voor timmerlieden en parketleggers die voortdurend worden blootgesteld aan zeer fijn houtstof.
Bij de bewerking van hardhout zoals eiken en beuken, maar vooral ook van MDF (Medium-density fibreboard), multiplex of exotische houtsoorten zoals mahonie, ontstaat stof dat schadelijk is voor de gezondheid. Het houtstof kan irritaties van de huid, bronchiën en neusslijmvlies veroorzaken. Andere gevolgen kunnen allergische reacties en astma zijn. Hardhoutstof wordt ook als kankerverwekkend beschouwd omdat het vermoedelijk een oorzaak is van neuskanker. Bovendien wordt behandeld hout vermengd met secundaire stoffen (bijvoorbeeld glazuren, vernissen of lijmen), die via de stofdeeltjes in het menselijk lichaam terecht kunnen komen.
De stofklassen bieden uitkomst
Een belangrijke indicator voor het beoordelen van het risicopotentieel – en daarmee bepalend voor de keuze van het apparaat en de methodiek voor de stofafzuiging – is de concentratie van stofdeeltjes in de lucht. Hiervoor wordt het in de klassen L, M en H onderverdeeld. L staat voor licht gevaarlijk stof, M voor middelmatig gevaarlijk stof en H voor zeer gevaarlijk stof. Afhankelijk van de houtsoort en de toepassing valt houtstof in de stofklassen M en H. De apparaten voor het afzuigen van houtspanen en houtstof moeten daarom aan hogere eisen voldoen betreffende hun constructie, filtervermogen en mate van doorlaatbaarheid.
Let op: Explosiegevaar!
Houtstof is brandbaar stof en vormt met zuurstof uit de lucht een explosief mengsel. Een heet oppervlak of een vonk, bijvoorbeeld bij het uittrekken van een stekker, kan voldoende zijn als ontstekingsbron. Een andere bron van gevaar is statische elektriciteit veroorzaakt door wrijving of beweging, waar bij de ontlading ook een vonk kan ontstaan. Naast de ontstekingsbron is de concentratie houtstof in de lucht cruciaal voor het explosiepotentieel. Het probleem: de stofdichtheid kan tijdelijk sterk variëren. Opgewaaid stof kan binnen enkele seconden een explosieve atmosfeer creëren.
Bouwstof verwijderen
Slecht zicht of onbruikbare arbeidsmiddelen zijn slechts enkele van de gevolgen van de toegenomen stofontwikkeling op de werkplek. Naast deze veiligheidsaspecten wordt het gezondheidsrisico van bouwstof vaak onderschat. De gevolgen variëren van irritatie en ontsteking van de luchtwegen tot chronische longziektes en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten of kanker. Professionele afzuiging en verwijdering van bouwstof kan effectief zorgen voor een stofveiligere omgeving.
Asbest verwijderen
In de bouwsector werden tientallen jaren lang tonnen aan asbest gebruikt. Al sinds het begin van de jaren negentig is de productie, de verkoop en het gebruik voor woningbouw in Duitsland en Zwitserland verboden vanwege zijn kankerverwekkende eigenschappen, en soortgelijke voorschriften zijn vervolgens in veel landen van kracht geworden. In Nederland is het verhandelen en toepassen van asbest sinds 1994 verboden. Toch zorgt de gevaarlijke stof vandaag de dag nog steeds voor uitdagingen voor gespecialiseerde bedrijven, omdat asbesthoudend materiaal vaak wordt ontdekt tijdens renovatie- of sloopwerkzaamheden aan oude gebouwen. Hoe asbest verwijderd kan worden en welke veiligheidsmaatregelen moeten worden getroffen, leest u hier.
Waar moet op gelet worden bij het afzuigen van houtspanen en houtstof?
Bij alle werkzaamheden in de gevarenzone van houtstof moeten voorzorgsmaatregelen worden genomen. Daartoe behoren vooral de professionele afzuiging van houtspanen en het terugvoeren van stofvrij gemaakte lucht naar de werkruimtes. Tijdens het werk moeten houtbewerkingsmachines en handgeleid elektronisch gereedschap altijd worden bediend met een gekoppeld afzuigsysteem (uitzondering zijn minder stofintensieve machines zoals boormachines). Ook alle met houtstof verontreinigde oppervlakken in de werkruimte, inclusief machines en gereedschappen, moeten regelmatig worden afgezogen. Het verwijderen van houtspanen en houtstof mag alleen gebeuren met gekeurde stofzuigers die minimaal voldoen aan stofklasse M.
Welke apparaten zijn voor de houtstofafzuiging geschikt?
Voor het handmatig afzuigen van houtstof worden industriële stofzuigers (of industriële stofafzuigsystemen) en draagbare stofafzuigers aanbevolen van de stofklassen M en H. Vanwege het explosiegevaar door houtstof moeten de afzuigmachines ook beschikken over de juiste brand- en explosiebeveiliging en bijvoorbeeld uitgerust zijn met elektrostatisch dissipatieve afzuigsets. De keuze van de stofzuiger is afhankelijk van het beoogde doel en de locatie. Industriële stofzuigers en mobiele stofafzuigers zijn geschikt voor gebruik op bouwplaatsen en in houtwerkplaatsen.
Stofafzuigers verwijderen houtstof zodra het ontstaat
Draagbare stofafzuigers worden gebruikt om tijdens het werk de stofemissies direct af te zuigen: ofwel rechtstreeks aangesloten op het verwerkingsapparaat via een zuigslang, of met de zuigopening in de richting geplaatst waar het stof ontstaat. Ze beschikken over een waarschuwingsinrichting die aangeeft wanneer de minimale volumestroom wordt onderschreden. Bovendien beschikken ze meestal over een stopcontact voor de houtbewerkingsmachine (automatisch in- en uitschakelen).
Industriële stofzuigers voor het reinigen van oppervlakken
Industriële stofzuigers zijn uitgerust met accessoires bestaande uit een mondstuk en slang en zijn geschikt voor het afzuigen van houtspanen van oppervlakken, bijvoorbeeld voor het reinigen van gereedschap of de werkplek. Handgeleid elektrisch gereedschap mag niet met industriële stofzuigers worden afgezogen, omdat de bijbehorende waarschuwingsinrichting ontbreekt.
Filterprestatie is cruciaal
De filterprestaties van de gebruikte apparaten spelen een cruciale rol bij het voldoen aan de gespecificeerde stofklasse en het niet overschrijden van de bijbehorende grenswaarde van de stofconcentratie op de werkplek.
In een houtbewerkingsbedrijf moeten minimaal klasse M stofzuigers worden gebruikt. De filterprestatie is hierbij gebaseerd op een werkpleklimiet van 0,1 tot 1 milligram per kubieke meter lucht en heeft een doorlaatbaarheid van minder dan 0,1 procent. De stofzuigers zijn uitgerust met een papieren filterzak of vliesfilterzak met vergrendelingsschuif en een afvalzak van polyethyleen, zodat het verwijderen uit het apparaat met een minimum aan stof gebeurt.
Kaarsenfilters zijn bijzonder geschikt voor het afzuigen van houtspanen en houtstof. De naast elkaar geplaatste filterkaarsen absorberen niet alleen grote hoeveelheden houtstof, ze zorgen er ook voor dat de filter niet verstopt raakt bij het opzuigen van lange vezels. Een voordeel ten opzichte van de gangbare plat gevouwen filters is dat ze beter gereinigd kunnen worden met behulp van filterreiniging (TACT), vanwege de grotere afstand tussen de filterkaarsen en de hoge wendbaarheid hiervan.
Als de grenswaarde op de werkplek lager is dan 0,1 milligram per kubieke meter lucht, moet een geschikt klasse H apparaat worden gebruikt om de hoge filterprestaties van minder dan 0,005 procent permeabiliteit te garanderen. Uiteraard moet het opgezogen materiaal ook absoluut stofvrij worden afgevoerd. Daarom zijn deze stofzuigers voorzien van een zogenaamde veiligheidsfilterzak en een klasse H hoofdfilter van glasvezel. Deze beschikt over een kunststof afdekking die over de zak wordt getrokken en vervolgens wordt gesloten.
Om de gereinigde lucht terug te kunnen voeren naar de werkplekken (luchtrecirculatie), beschikken veel apparaten bovendien over een papieren plat gevouwen filter of een plat gevouwen filter van polyestervlies om de afvoerlucht uit de stofzuiger te reinigen.
Houtspanen en houtstof opzuigen tijdens en na het werk
Afzuiging van houtspanen met handgeleid elektrisch gereedschap
Handgeleide machines zoals handcirkelzagen, handfreesmachines en excentrische schuurmachines moeten tijdens het werken worden aangesloten op een geschikte stofafzuiger met waarschuwingsfunctie. De reden: onvoldoende zuigkracht is niet gemakkelijk te herkennen bij het afzuigen van stofhoudende lucht. De waarschuwingsfunctie zorgt ervoor dat werknemers niet ongemerkt worden blootgesteld aan verhoogde niveaus van fijnstof. De automatische inschakeling, meestal via een stopcontact, biedt extra verlichting. De zuigmachine start dan altijd wanneer de aangesloten machine wordt geactiveerd en hoeft dus niet extra handmatig te worden bediend.
Tip – Gebruik een afzuigtafel:
Het werken met sommige schuurmachines zoals handbandschuurmachines, excentrische schuurmachines en vlakschuurmachines dient, naast de machinale afzuiging, altijd op een afzuigtafel te worden uitgevoerd.
Afzuiging van houtspanen voor oppervlakken
Opgehoopt houtstof, dat weer opdwarrelt, kan niet alleen schadelijk zijn voor de luchtwegen, maar kan ook een explosief stof-luchtmengsel vormen. Daarom moeten alle oppervlakken in de werkruimte, inclusief apparaten, machines en materialen, tussendoor en na het gebruik grondig gereinigd worden. Voor het afzuigen van houtspanen en houtstof zijn industriële stofzuigers in de stofklassen M en H geschikt, of industriële stofzuigers of combinatietoestellen met het H2- of H3-keurmerk, die beschikken over een ATEX-certificaat voor gevarenzone 22. Zone 22 geeft een werkgebied aan waarin bij normale werkzaamheden niet wordt verwacht dat er door brandbaar stof een explosieve atmosfeer zal ontstaan, maar dit toch voor korte duur kan voorkomen.
De toebehoren van de gebruikte industriële stofzuiger moeten voor de betreffende toepassing worden geoptimaliseerd. Bij de keuze van de geschikte stofzuigeraccessoires moet rekening worden gehouden met de diameter en lengte van de stofzuigerslang. Voor houtspanen en grover materiaal, of bij gebruik van bredere vloerzuigmonden (vanaf ca. 30 centimeter), wordt bijvoorbeeld het gebruik van een stofzuigerslang met een binnendiameter van minstens 35 millimeter aanbevolen.
Let op: De werkplek bij de houtstof afzuiging niet met persluchtpistolen schoonblazen of met een bezem vegen. Hierdoor neemt de stofconcentratie in de lucht toe.
Andere factoren bij de apparaatkeuze
Als er bijzonder veel fijn- of vezelstof vrijkomt, bijvoorbeeld bij het schuren van parketvloeren met grotere vloerschuurmachines, kan er ook een voorafscheider tussen het zuigapparaat en de machine worden aangesloten. De voorafscheider filtert met behulp van een cycloon grote hoeveelheden van de resulterende spanen en fijn houtstof, waardoor de hoofdfilter van de stofafzuiger wordt ontlast.
Naast de zuig- en filterprestaties zijn er nog andere punten waarmee u rekening moet houden bij het selecteren van de geschikte stofzuiger: als er op de bouwplaats een mobiel apparaat nodig is, moet er een robuust onderstel aanwezig zijn. Ook is het handig als de zuigunit, indien nodig, van het frame kan worden gescheiden, om bijvoorbeeld meegenomen te kunnen worden op een ladder.
Belangrijke criteria zijn ook het containervolume en de hoeveelheid lucht die per seconde kan worden opgenomen. Naast factoren zoals de stofhoeveelheid of de gebruikslocatie, hangt de keuze van de geschikte stofzuiger ook af van het gevarenpotentieel van het houtstof.
Maatregelen voor een stofarme omgeving
Naast de professionele afzuiging van houtspanen en houtstof dragen diverse voorzorgsmaatregelen bij aan het creëren van een veilige en grotendeels stofvrije werkomgeving en beschermen zo de gezondheid van de gebruikers.
Meet de belasting door houtstof
Stofmetingen op de werkplek geven concrete informatie over of en welke maatregelen nodig zijn om te voldoen aan de gestelde grenswaarden voor de concentratie houtstof in de lucht.
Instructies en procedures
Vaste gedragsregels en beschermende maatregelen bij de omgang met houtstof leveren een belangrijke bijdrage aan het terugdringen van de stofbelasting. Werknemers zouden regelmatig training moeten krijgen en moeten weten hoe ze de afzuigapparatuur correct gebruiken.
Persoonlijke beschermingsmiddelen
Bij stofintensieve werkzaamheden, bijvoorbeeld bij het schuren van hout, is het noodzakelijk om persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen, in het bijzonder een ademhalingsmasker met deeltjesfilter en een veiligheidsbril.
Stofveilig opslaan en afvoeren
Stofopvangzakken en filterelementen moeten gesloten worden verwijderd en mogen niet worden geleegd of opnieuw worden geopend. Ze moeten altijd in afsluitbare containers worden bewaard en afgevoerd.
Stofzuiger regelmatig controleren
Alle afzuigapparaten moeten regelmatig op hun zuig- en filterprestaties worden gecontroleerd en moeten professioneel worden onderhouden.
Geschikte producten voor uw toepassingsbereik
Kaarsfilter Hout
Stofafzuigers
Veiligheidszuigers
