« Bij het bewaren van monumenten gaat het niet om reiniging puur om esthetische redenen.»

Mijnheer Lienerth, de term « monument » doet veel mensen allereerst aan beelden denken.

Lienerth: Monumenten voor personen of gebouwen die een bepaalde gebeurtenis herdenken, zijn slechts één type monument. Er zijn andere werken die getuigen van een vroegere cultuur. Dit kunnen kunstwerken zijn, bouwmonumenten of zelfs historische opgravingen - zogenaamde grondmonumenten. Maar niet alles wat oud is, is automatisch een monument. Enkel indien het behoud ervan beschouwd wordt als voor het algemeen belang, krijgt het de status van historisch monument.

Wie beslist over welke monumenten er bescherming verdienen?

Schrem: Er zijn uitgebreide en zeer gecompliceerde internationale, nationale en landspecifieke rechtsgrondslagen voor monumentenbescherming. Er is een internationale conventie over de bescherming van cultureel en natuurlijk erfgoed, die in 1972 is aangenomen door de algemene conferentie van UNESCO. De richtlijnen specificeren precies hoe het werelderfgoedverdrag in de praktijk moet worden geïmplementeerd.

Möwes: In deze context variëren de criteria voor de classificatie van een monument aanzienlijk. Men is het er echter over eens dat alleen oud en mooi zijn niet voldoende is.

Lienerth: Een monument moet de geschiedenis weerspiegelen en/of van betekenis zijn voor bepaalde cultuurgebieden - bijvoorbeeld kunst, lokale geschiedenis, stedenbouw of technologie. Elk monument maakt deel uit van de identiteit en culturele ontwikkeling van een samenleving - overigens niet alleen die onder monumentenzorg. Het is belangrijk om deze sporen uit ons verleden te bewaren.

Maar de samenleving toont niet zo'n onbeperkte waardering voor alle monumenten.

Schrem: De waarde van een monument wordt in de samenleving vaak anders ervaren. Sommige, bijvoorbeeld kastelen en kerken, maar ook andere historische gebouwen, zijn onbetwistbaar waardevol en daarom in de ogen van de meeste mensen het behoud waard. Voor anderen is hun waarde niet meteen duidelijk voor de leek. Dat geldt bijvoorbeeld voor de moderne betonnen monumenten uit de jaren vijftig, die steeds meer in het middelpunt van monumentenzorg komen te staan. En andere, vaak monumenten van een persoon of zodanig, die bepaalde gebeurtenissen herdenken, roepen in de loop van de tijd begrijpelijkerwijs tegenstrijdige gevoelens op. Soms wordt ook het bestaansrecht van een bepaald monument in twijfel getrokken. Maar zelfs sporen van de reformatorische beeldenstorm, gespoten graffiti of de eenzame basis van een omgevallen standbeeld maken uiteindelijk deel uit van de geschiedenis van monumenten.

Möwes: Ook internationaal zijn er vaak verschillende standpunten over monumenten. In Duitsland wordt de restauratie bijvoorbeeld zeer zorgvuldig uitgevoerd. De gebruikte materie moet zo nauw mogelijk aansluiten bij het origineel. Een oud kasteel moet dus een oud kasteel blijven. In Japan wordt dit niet zo strikt gezien. Daar is een monument nog waardevol als het, bijvoorbeeld na vernieling, wordt herbouwd zoals het origineel. In Japan is het meer een plaats van herinnering. Het nieuwe monument dat op dezelfde positie wordt geplaatst mag dus ook een replica zijn.

Waarop is de beslissing gebaseerd hoeveel oorspronkelijke substantie moet worden behouden?

Lienerth: Bij ons werk moeten we altijd afwegen of de ingreep te groot is of redelijk. In principe is er bij het behoud van monumenten geen reiniging om puur esthetische redenen. Het gaat altijd om het behoud zelf. Dus een volledige terugkeer naar de oorspronkelijke staat kan voor sommige waarnemers als kunstmatig overkomen.

Möwes: Soms wordt bijvoorbeeld de patina, namelijk de oppervlaktegroei, eerder beschouwd als onderdeel van het ensemble en niet als vervuiling. Denk maar aan oude begraafplaatsen, die op deze manier een bijzondere magie uitstralen. We gaan heel voorzichtig te werk en verwijderen alleen destructieve groei. Juist in zulke gevallen loont het dat we niet reinigen met biociden of andere agressieve methoden, maar met water.

Hoe belangrijk is schoonmaken bij restauratie?

Lienerth: Reiniging is essentieel voor conservering. Maar bij gevoelige oppervlakken, bijvoorbeeld zachte baksteen of hout, betekent dit altijd stress voor de materie. Ook bij het verwijderen van verflagen, die meestal heel gebruikelijk zijn, moeten we voorzichtig te werk gaan. Hier tasten we zorgvuldig af door proefoppervlakken schoon te maken.

Möwes: We zien ons deel van het schoonmaakwerk natuurlijk als een onderdeel van de algehele restauratie. Ons deel komt echter vaak op de eerste plaats, omdat in veel gevallen eventuele schade pas kan worden vastgesteld nadat een object is schoongemaakt. Desalniettemin heeft de reiniging vaak een groot effect op de beleving van een object en kan ook bijdragen aan het behoud ervan, aangezien de meeste soorten vuil en vervuiling een schadelijke invloed hebben op de stof.

Kunt u een voorbeeld geven?

Möwes: Als ik aan de schoonmaak van de Frankenfontein in Würzburg denk, wordt dit duidelijk. Hier kan door de dikke kalksteenlagen op de figuren iemand die niet betrokken is de indruk krijgen dat ze van steen zijn. Pas nadat onze reinigingstechniek werd toegepast om de kalklagen te verwijderen, werd het brons weer duidelijk zichtbaar, het uiterlijk van de figuren veranderde volledig en de fontein werd sindsdien in een heel ander licht waargenomen. En de daaropvolgende restauratie- en conserveringswerkzaamheden aan de fontein zouden nauwelijks mogelijk zijn geweest zonder het schoonmaken en verwijderen van de dikke kalksteenlagen.

En wat zou een voorbeeld zijn van het behoud van een monument?

Möwes: Een ander mooi voorbeeld zijn de Kolossen van Memnon in Egypte, die we een paar jaar geleden hebben schoongemaakt. Vanwege de stabiele afzettingen van vuil, die zich in de loop van de eeuwen hadden gevormd, werden de Kolossen ernstig bedreigd door zoutstralen. Ten eerste hebben we de vuillaag die de stenen beschadigde kunnen verwijderen en daarmee verder verval van de monumenten kunnen voorkomen. Ten tweede, en verrassend genoeg, werden zelfs resten van de originele lak ontdekt, die we vervolgens zorgvuldig blootlegden zonder ze te beschadigen.

Wordt een gerestaureerd of schoongemaakt monument door de samenleving anders ervaren?

Lienerth: Wanneer een restauratie wordt uitgevoerd, neemt de bekendheid met het monument altijd toe. Als we de gevel van een historisch gebouw na meer dan 30 jaar veranderen omdat we hebben ontdekt dat het oorspronkelijk beige was en niet geel, dan volgt er altijd discussie. Vaak niet alleen met de verantwoordelijken in het stadsbestuur of voor het behoud van monumenten, of met de eigenaar, maar ook met het publiek. Op het gebied van monumentenzorg hebben we veel bemiddelingswerk te doen. We moeten uitleggen wat we doen en waarom, en we moeten er allemaal bij betrokken worden.

Möwes: Het behoud en de uitstraling van monumenten is belangrijk voor mensen. Dat kunnen we aflezen aan het aantal verzoeken om schoonmaak dat we krijgen. Variërend van de kleine dorpsfontein tot het standbeeld van Christus de Verlosser in Rio de Janeiro. We proberen iedereen te helpen. Soms door apparatuur uit te lenen en soms door de hele klus op ons te nemen. Nadat we bijvoorbeeld de wanden van het koor in Ulm Minster hadden schoongemaakt met onze stofzuigers, verscheen onder de stoflagen een veel helderdere en aangenamere muurkleur, die de parochianen en bezoekers verheugden. Het was hetzelfde toen we de zwarte coating van de middagpoort van de voormalige keizerlijke residentie in Vietnam verwijderden. Ineens waren de rode bakstenen eronder weer duidelijk zichtbaar.

Hoe ziet u het belang van uw werk in de samenleving?

Lienerth: Gelukkig begrijpen mensen de noodzaak van onderhoud en restauratie. Er is nauwelijks een sociale beweging die vraagtekens plaatst bij het geld dat nodig is voor het behoud van monumenten. Men is het erover eens dat het belangrijk is en dat het de verantwoordelijkheid van de staat moet zijn om ons cultureel erfgoed te behouden en in stand te houden.

Schrem: evenementen zoals de 'Open Monumentendag' of 'Jeugd en Monumenten' zijn nuttig. Bezoekers krijgen dan inzicht in monumentenzorg, wat het begrip voor ons werk vergroot. Nog belangrijker is dat ze meer te weten komen over de achtergrond van een monument, zijn geschiedenis. En alleen met deze kennis kunnen ze de waarde van een monument ontdekken.

Dit zou u ook kunnen interesseren :