„W ochronie zabytków nie tylko estetyka ma znaczenie”

Panie Lienerth, termin "zabytek" wiele osób utożsamia w pierwszej kolejności z pomnikami.

Lienerth: Zabytki na cześć osób lub budynków, które upamiętniają konkretne wydarzenie, to tylko jeden rodzaj zabytków. Istnieją też inne dzieła, które dają świadectwo o dawnej kulturze. Mogą to być dzieła sztuki, zabytkowe budynki lub nawet wykopaliska archeologiczne. Lecz nie wszystko, co jest stare, automatycznie staje się zabytkiem. Status zabytku przyznaje się tylko wtedy, gdy uzna się, że jego ochrona jest w publicznym interesie.

Kto decyduje, które zabytki są warte ochrony?

Schrem: Istnieją kompleksowe i bardzo skomplikowane międzynarodowe, krajowe i regionalne podstawy prawne dotyczące ochrony zabytków. Mamy międzynarodową konwencję w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego przyjętą w 1972 roku przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury (UNESCO). Wytyczne określają szczegółowo, jak konwencję należy stosować w praktyce.

Möwes: W tym kontekście kryteria klasyfikacji zabytków znacząco się od siebie różnią. Jednakże wszyscy są zgodni co do tego, że wiek i piękny wygląd nie są wystarczającymi kryteriami.

Lienerth: Zabytek musi odzwierciedlać wydarzenia historyczne i/lub mieć duże znaczenie dla określonych dziedzin kultury — na przykład sztuki, lokalnej historii, rozwoju urbanistycznego lub technologii. Wszystkie zabytki są częścią tożsamości i rozwoju kulturowego społeczeństwa — nie tylko te podlegające ochronie. Zachowanie tych śladów naszej przeszłości jest bardzo ważne.

Jednak społeczeństwo nie wyraża tak bezgranicznego uznania dla wszystkich zabytków.

Schrem: Postrzegana wartość zabytku często różni się w społeczeństwie. Niektóre, na przykład zamki i kościoły, jak również inne zabytkowe budynki, są niezaprzeczalnie wartościowe i dlatego warte ochrony w oczach większości osób. Wartość innych zabytków nie zawsze jest od razu zauważalna dla laika. Dotyczy to na przykład współczesnych zabytków wykonywanych z czystego cementu od 1950 roku, które cieszą się coraz większym zainteresowaniem z punktu widzenia ochrony zabytków. Jeszcze inne zabytki, na przykład pomniki upamiętniające osobę lub określone zdarzenia, mogą z czasem prowadzić do sprzecznych uczuć, co jest zrozumiałe. Czasami nawet kwestionowane jest samo prawo do istnienia danego zabytku. Ale nawet ślady reformacyjnego ikonoklazmu, graffiti lub samotna podstawa obalonego pomnika stanowią ostatecznie część historii zabytków.

Möwes: Ponadto postrzeganie zabytków często różni się między krajami. W Niemczech na przykład renowacja jest przeprowadzana bardzo ostrożnie. Materiał, z którego zabytek jest wykonany, powinien być zachowany w formie możliwie najbliższej oryginałowi. Aby stary zamek pozostał starym zamkiem. W Japonii z kolei nie patrzy się na to aż tak rygorystycznie. Tamtejsze zabytki zachowują swoją wartości, na przykład, gdy po zniszczeniu są odbudowywane na wzór oryginału. W Japonii traktuje się je przede wszystkim jako miejsce upamiętnienia. Nowy zabytek umieszczony w tym samym miejscu może nawet być repliką.

Na czym bazuje się decyzję dotyczącą ilości zachowania oryginalnej substancji?

Lienerth: W naszej pracy musimy zawsze szacować, jaki stopień ingerencji jest już zbyt duży, a jaki jest uzasadniony. Zasadniczo w ochronie zabytków nie tylko estetyka ma znaczenie. Zawsze chodzi przede wszystkim o samą ochronę. Dlatego całkowity powrót do oryginalnego stanu może wydawać się dla niektórych obserwatorów sztuczny.

Möwes: Czasami na przykład patyna lub osad powierzchniowy jest zdecydowanie postrzegany jako część wizerunku, a nie zanieczyszczenie. Pomyślmy o starych cmentarzach, które w ten właśnie sposób zyskują pewną magię. Postępujemy bardzo ostrożnie i usuwamy jedynie szkodliwe zmiany. W takich przypadkach dobrą decyzją jest zrezygnowanie ze środków biobójczych lub innych agresywnych metod na rzecz zwyczajnej wody.

Jak w renowacji ważne jest czyszczenie?

Lienerth: Czyszczenie ma kluczowe znaczenie. Jednak w przypadku wrażliwych powierzchni, na przykład miękkiej cegły lub drewna, oznacza to zawsze naruszenie substancji. Ostrożność musimy zachowywać również w przypadku usuwania warstw farby, co zdarza się bardzo często. W takim przypadku postępujemy zapobiegliwie, czyszcząc najpierw tylko fragmenty powierzchni.

Möwes: Naszą pracę związaną z czyszczeniem naturalnie postrzegamy jako część ogólnej renowacji. Często właśnie prace renowacyjne zaczynają się od czyszczenia, ponieważ w wielu przypadkach oszacowanie uszkodzeń obiektu jest możliwe dopiero po jego wyczyszczeniu. Niemniej jednak ma ono często duży wpływ na postrzeganie zabytku i może również przyczynić się do jego ochrony, ponieważ większość rodzajów zanieczyszczeń ma szkodliwy wpływ na materiał obiektu.

Czy może Pan podać przykład?

Möwes: Na przykład czyszczenie fontanny Franconia w Würzburgu świetnie obrazuje to, co mam na myśli. W tym przypadku z uwagi na grube warstwy kamienia na pomnikach ktoś mógłby pomyśleć, że są one wykonane właśnie z kamienia. Dopiero po zastosowaniu naszej technologii czyszczenia w celu usunięcia warstw kamienia brąz stał się ponownie wyraźnie widoczny. Wygląd pomników całkowicie się zmienił, a fontanna zaczęła być postrzegana w zupełnie innym świetle. Następujące potem prace renowacyjne i ochronne na fontannie byłyby praktycznie niemożliwe, gdyby te grube warstwy kamienia nie zostały usunięte.

Jaki można podać przykład ochrony zabytku?

Möwes: Innym dobrym przykładem są Kolosy Memnona w Egipcie, które wyczyściliśmy kilka lat temu. Z uwagi na stabilną skorupę utworzoną przez zanieczyszczenia, które osadzały się przez setki lat, Kolosy były poważnie narażone na destrukcyjne działanie soli. Po pierwsze udało nam się usunąć warstwę zanieczyszczeń, które szkodziły kamieniom, dzięki czemu zapobiegliśmy dalszemu niszczeniu zabytków. Po drugie, ku naszemu zaskoczeniu, odkryliśmy nawet pozostałości oryginalnych malunków, które ostrożnie odsłoniliśmy, nie uszkadzając ich.

Czy odrestaurowany lub wyczyszczony zabytek jest postrzegany inaczej przez społeczeństwo?

Lienerth: Po przeprowadzeniu renowacji świadomość społeczeństwa na temat zabytku zawsze się zwiększa. Jeśli zmieniamy elewację zabytkowego budynku po ponad 30 latach, ponieważ odkryliśmy, że oryginalnie miała kolor beżowy, a nie żółty, zawsze rodzi to wiele dyskusji. Często nie tylko wśród osób odpowiedzialnych w urzędzie miasta lub osób zajmujących się ochroną zabytków bądź właścicieli, lecz również wśród mieszkańców. Ochrona zabytków wymaga często dużo mediacji. Musimy wyjaśniać, co robimy i dlaczego to robimy oraz uzyskać zgodę wszystkich stron zaangażowanych.

Möwes: Ochrona i wygląd zabytków to dla ludzi istotne kwestie. Widzimy to po liczbie zleceń na czyszczenie, które otrzymujemy. Od małej fontanny wiejskiej do Statui Chrystusa Zbawiciela w Rio de Janeiro. Staramy się pomóc wszystkim. Czasami poprzez wypożyczenie sprzętu, a czasami poprzez branie odpowiedzialności za całe zadanie. Na przykład po wyczyszczeniu ścian chóru katedry w Ulm naszymi odkurzaczami, spod warstw kurzu ukazał się dużo jaśniejszy i przyjemniejszy kolor ścian, co bardzo spodobało się parafianom i odwiedzającym. Z taką samą reakcją spotkało się usunięcie czarnej powłoki z Bramy Południa prowadzącej do dawnego cesarskiego miasta w Wietnamie. Nagle czerwone cegły spod osadu stały się ponownie dobrze widoczne.

Jak postrzegacie wagę swojej pracy w społeczeństwie?

Lienerth: Na szczęście ludzie rozumieją potrzebę konserwacji i renowacji. Nie istnieją praktycznie żadne ruchy społeczne, które kwestionowałyby finansowanie ochrony zabytków. Ludzie są zgodni, że ma to duże znaczenie i państwo powinno być odpowiedzialne za ochronę i konserwację naszego dziedzictwa kulturowego.

Schrem: Zdarzenia, takie jak „Day of the Open Monument” (Dzień Otwartego Zabytku) lub „Youth and Monuments” (Młodzi i Zabytki), są pomocne. Odwiedzający mogą dowiedzieć się wielu informacji dotyczących ochrony zabytków, co podnosi ich świadomość na temat naszej pracy. Co jeszcze ważniejsze, mogą nauczyć się historii danego zabytku. Tylko dzięki tej wiedzy mogą odkryć jego prawdziwą wartość.

To może Cię również zainteresować: